Rodzina w kryzysie – ogólne ujęcie

Otaczająca nas rzeczywistość w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat uległa olbrzymim przeobrażeniom. Globalne zmiany technologiczne, polityczne, gospodarcze oraz społeczne w nieunikniony sposób wpłynęły na warunki życia, wartości i codzienne potrzeby. Poprawiła się jakość życia, pojawiły się innowacyjne sposoby rozwiązywania dotychczasowych problemów, ale jedocześnie mamy do czynienia z nowymi sytuacjami i zagrożeniami. Koncentracja na dobrach materialnych, konsumpcjonizm i kryzys wartości odcisnęły się na codziennym naszym życiu, osłabiając m.in. odporność psychiczną. Często nawiązuje się do koncepcji społeczeństwa ryzyka Ulricha Becka, który wskazywał, iż postępujący rozwój prowadzi do nieuchronnych zmian, pozbawionych kontroli i odpowiedzialności.
Przeobrażeniom uległa także rodzina, jej struktura, sposób funkcjonowania, role w niej pełnione oraz dotychczasowe funkcje. Nie oznacza to, że straciła ona na swojej wartości, mamy jednak do czynienia z zupełnie nowym modelem jej funkcjonowania. Zmiany w zakresie systemu wartości, rynku pracy, czy kryzys gospodarczy spowodowały, że współczesna rodzina przeżywa coraz więcej sytuacji kryzysowych, które w poważny sposób wpływają na relacje i więzi w niej zachodzące. W konsekwencji zakłócenia funkcjonowania rodziny odbijają się nie tylko na niej, ale na całym społeczeństwie. To, na co należy szczególnie zwrócić uwagę w „nowym modelu rodziny”, a co ma wpływ na problemy w niej pojawiające się, to zanik rodziny wielopokoleniowej, rozluźnienie więzi międzypokoleniowych, zwiększona ilość rozwodów i związków nieformalnych, alternatywne modele rodziny, kryzys tradycji, większa swoboda i niezależność funkcjonowania poszczególnych jej członków, nastawienie na samorealizację. Nie istnieje już jeden system, wzór w oparciu, o który funkcjonują rodziny, każda z nich tworzy bowiem własny model oparty na zindywidualizowanych i subiektywnie wybranych wartościach. Brak wspólnych norm utrudnia nam niejednokrotnie jej zrozumienie. Te wszystkie przeobrażenia mają niestety swoje konsekwencje w codziennym funkcjonowaniu podstawowej komórki społecznej, m.in. rozchwianie w zakresie wartości moralnych, ubóstwo społeczne, brak poczucia bezpieczeństwa, rozpad więzi emocjonalnych, konflikty, zaburzenia w relacjach, uzależnienia, przemoc, lęk, frustracja, zaburzenia psychiczne, marginalizacja, niewydolność wychowawcza. Cały czas w grupie istotnych problemów z jakimi mamy do czynienia w rodzinie są problemy opiekuńczo-wychowawcze. Dlatego też coraz częściej pracownicy pomocy społecznej udzielają wsparcia rodzinom właśnie z tej przyczyny. To wszystko prowadzi do niemożności pełnego uczestnictwa członków rodziny w życiu społecznym, a tym samym do jej wykluczenia społecznego. Współczesna rodzina przestała być miejscem oparcia, w którym moglibyśmy rozwiązywać nasze problemy. 
Podstawą radzenia sobie z sytuacjami kryzysowymi są przede wszystkim zasoby jakie posiada rodzina, wśród których możemy wskazać: jej strukturę, relacje pomiędzy członkami, i ich wcześniejsze doświadczenia, cechy osobowości jej członków, natężenie sytuacji kryzysowej a także wsparcie społeczne. Część rodzin bazując na własnym potencjale radzi sobie z kryzysami, ale nie wszystkie. Większość z nich potrzebuje wsparcia z zewnątrz ze strony otoczenia bliższego oraz dalszego. Dotychczasowe modele wsparcia okazują się jednak nieskuteczne i  nieefektywne, trzeba zatem dostosować je do nowego modelu funkcjonowania rodziny. To wymaga jednak zintegrowanego systemu działania, opartego na połączeniu sił i zasobów wielu instytucji oraz specjalistów (m.in. szkoła, ośrodki pomocy społecznej, ośrodki interwencji kryzysowej, psychologowie, pedagodzy, terapeuci, socjologowie). Tylko przy takim założeniu możliwe jest wzmocnienie rodzin, a tym samym wskazanie im skutecznych i efektywnych sposobów radzenia sobie z kryzysami współczesności. 

dr Katarzyna Delikowska
Agnieszka Żebrowska

Literatura:
W.Szot, Współczesne zagrożenia w funkcjonowaniu rodziny i ich wpływ na wychowanie dziecka, Państwo i Społeczeństwo, 2013 (XIII) nr 2
K.Woś, Uwarunkowania kryzysów w rodzinie: analiza problemów, Pedagogika Rodziny 4/4, 103-113, 2014
A.Mitręga, Od rodziny posttradycyjnej do postmodernistycznej – współczesne modele relacji rodzinnych, Wychowanie w Rodzinie 3, 55-84, 2011
A.Giddens, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008